Hôm qua báo Trung Quốc đưa một bài là corona lây qua aerosol (tạm dịch là khí sương), báo Việt Nam dịch thành bụi khí và khí dung, làm bà con sợ hãi và làm các bác sĩ tranh cãi với nhau. Thật ra lây nhiễm qua khí sương đã được công nhận từ lâu với nhiều virus, vi trùng đường hô hấp. Tôi tìm hiểu kỹ hơn về vấn đề này và chia sẻ với mọi người như sau.

Khí sương (Aerosol) là gì?

Khí sương là một hỗn hợp của các phần tử rắn hay các hạt nước (droplets) rất nhỏ và nhẹ, hỗn hợp này lơ lửng trong không khí và có thể được hít vào đường hô hấp và tới tận phổi (như bụi mịn).

Trong bài này bàn về khí sương trong lây nhiễm virus hay vi trùng nên chủ yếu là nói về khí sương chứa giọt nước (như sương mù).

Khí sương có chứa các hạt nhỏ hơn 100 mcm thì có khả năng bị hít vào đường hô hấp của con người, trong đó các hạt nhỏ hơn 10mcm có khả năng vào sâu tận phế quản và phổi.

Virus không trần truồng trong không khí mà khi người nhiễm virus, vi trùng đường hô hấp ho khạc, hắt hơi, nói chuyện hoặc chỉ cần thở ra thôi sẽ bắn ra một hỗn hợp các giọt, hạt chất tiết có chứa mầm bệnh với nhiều kích thước khác nhau:

- Giọt nước (droplets): là giọt có kích thước to sẽ rơi xuống ngay lập tức và bám vào quần áo, đồ vật xung quanh, thân thể người bệnh và cả người xung quanh. Tôi ngán mấy người nói chuyện hăng say tới nỗi nước miếng văng tùm lum lắm, nói chuyện với mình mà mình cứ tưởng mưa trên phố Huế.

- Aerosol: hỗn hợp khí sương trong không khí: khi chúng ta thở ra, ho, hắt hơi sẽ tạo ra khí sương, khi đó những người xung quanh sẽ có khả năng hít phải mầm bệnh.

Ngoài ra, một số thủ thuật trị liệu như máy khí dung, hay lúc đặt nội khí quản cũng phóng thích ra hỗn hợp khí sương này làm cho tăng khả năng lây nhiễm cho nhân viên y tế, cho nên họ thường phải dùng N95 kín hơn kt y tế thông thường.

Mức độ nguy hiểm của khí sương tuỳ thuộc nó có thể lơ lửng bao lâu trong không khí, và có thể chu du bao xa trong môi trường, càng nhỏ, càng nhẹ thì càng đi xa. Ho, hắt hơi thì đi xa hơn thở hay nói chuyện. Yếu tố môi trường như độ ẩm, sức gió cũng góp phần vào chuyện này.

Các đường lây truyền qua dịch hô hấp

- Droplets: trực tiếp từ giọt chất tiết lớn tới người xung quanh qua niêm mạc mắt, mũi miệng, hay gián tiếp qua chất tiết bám vào môi trường xung quanh. Phòng ngừa bằng kt y tế và rửa tay. Hầu hết các bệnh nhiễm trùng qua đường hô hấp đều lây nhiễm qua cách này. Lây nhiễm theo đường này được coi là lây nhiễm do tiếp xúc trực tiếp (contacts) chứ không phải airborne

- Airborne (<5mcm): lây truyền qua không khí, là khi khí sương chứa các hạt nhỏ hơn 5mcm, hỗn hợp này cực nhỏ có khả năng lơ lửng rất lâu trong không khí và chu du với khoảng cách rất xa. Ngăn ngừa lây nhiễm các loại này rất khó khăn và cần thiết bị đặc biệt như phòng cách ly áp suất âm với bộ phận lọc đặc biệt, mặt nạ kín hoàn toàn hay đồ bảo hộ đặc biệt. Vi trùng lao lây truyền theo kiểu này.

- Aerosol tranmission (5-100 mcm): lây nhiễm dạng khí sương là loại nằm giữa hai loại trên, loại lây nhiễm này được đưa ra vì hai loại trên không giải thích được hết các trường hợp. Người bệnh khi hắt hơi, ho, thở, nói không chỉ tạo ra mưa trên phố huế, mà còn tạo ra một ít khí sương, tuy thường không lơ lửng lâu và đi xa, nhưng vẫn tạo nguy cơ hít vào đường hô hấp và lây nhiễm tới người xung quanh trong vòng 2m. Khẩu trang N95 kín hơn nên tác dụng phòng ngừa tốt hơn trong trường hợp này.

Hiện tại chưa có một định nghĩa phân biệt rõ ràng dựa trên kích thước hạt nước giữa lây nhiễm qua hạt nước (droplets) và lây nhiễm trong không khí (aerosol hay airborne), và hai loại có thể thay đổi thành loại kia, như droplets có thể bay hơi thành aerosol, ngược lại khi hạt aerosol có thể bám vào môi trường và thành droplets.

Lây nhiễm qua khí sương (aerosol) và trong không khí (airborne) về bản chất là giống nhau, cái khác nhau là trong lây nhiễm qua không khí (airborne), các hạt bụi nước có kích thước cực nhỏ nên lơ lửng rất lâu trong không khí và bay rất xa.

May mắn thay loại airborne này không nhiều, hầu hết là droplets và aerosol lớn hơn 5mcm.

Coronavirus có lây qua airborne không?

Coronavirus lây chủ yếu qua droplets và tiếp xúc trực tiếp. Lây nhiễm dạng khí sương là có khả năng nhưng chỉ trong bán kính gần và thời gian ngắn, hoặc trong môi trường bệnh viện, phòng khám

Virus SARS là virus corona được nghiên cứu nhiều nhất. SARS hiện nay không được xếp vào loại airborne. Tuy nhiên SARS được coi là loại lây nhiễm qua không khí có tính cơ hội (opportunistic airborne transmission), có nghĩa là có thể lây nhiễm qua không khí thở trong các trong các thủ thuật tạo ra khí sương như đặt nội khí quản, máy khí dung, nên hiện tại chỉ áp dụng phòng ngừa cho droplets và tiếp xúc trực tiếp thôi.

Dài dòng nhưng tóm tại là, coronavirus lây chủ yếu qua droplets và tiếp xúc trực tiếp. Lây nhiễm dạng khí sương là có khả năng nhưng chỉ trong bán kính gần và thời gian ngắn, hoặc trong môi trường bệnh viện, phòng khám.

Không phải là chạy xe lon ton ngoài đường tự nhiên hít trúng con corona đang đi lạc đâu nha.

Theo BS Trương Hoàng Hưng (Texas Tech University, Texas, Hoa Kỳ)

Bài viết do team lá chắn thực hiện.